W zamieszczonym na stronie Alphabetter mini podręczniku opisujemy stworzone i przetestowane w trakcie działań projektowych praktyczne narzędzia pedagogiczne wspierające osoby dotknięte lub zagrożone analfabetyzmem funkcjonalnym. Zostały one przygotowane w wersji uniwersalnej: na podstawie wypracowanej wspólnej metodologii przygotowano ich praktyczną operacjonalizację, przedstawiono założenia i zaprezentowano przykładowe adaptacje kulturowe, które mogą służyć jako wzorcowe praktyki do stosowania proponowanych rozwiązań. Pozwala to na szeroką możliwość adaptacji danego rozwiązania do bardzo różnorodnych warunków społecznych. W kolejnych rozdziałach czytelnik może łatwo znaleźć liczne grafiki pokazujące ich możliwe formy. Wszystkie materiały zostały przetłumaczone na język angielski. Dokument stanowi również instrukcję zastosowania proponowanych narzędzi w innych kontekstach niż tylko te, w których realizowany był pilotaż.
Materiały edukacyjne wypracowane w ramach projektu zostały przetłumaczone na język angielski w trakcie trwania realizacji projektu. Wraz z licznymi materiałami uzupełniającymi są one dostępne na stronie AWSB
Poruszając się w obszarze analfabetyzmu funkcjonalnego zwracamy szczególna ostrożność na istniejącą w świecie społecznym różnorodność kulturową i językową. Odwołując się do znanego w badaniach międzykulturowych rozróżnienia na analizę kulturową typu emic (w pewnym uproszczeniu: podejścia bazującego na przekonaniu, że elementy o charakterze kulturowym np. takie jak słowa w konkretnym języku są przede wszystkim specyficzne i nieporównywalne) i typu etic (istnieją międzykulturowe uniwersalia, np. abstrakcyjne elementy znaczenia możliwe do wyrażenia w każdym języku) skoncentrowaliśmy się na perspektywie etic. Jednocześnie niektóre elementy zrealizowanych implementacji uniwersalnego narzędzia zostały kontekstowo zaadaptowane (np. materiały graficzne) ze względu na ich głębokie osadzenie w kontekście kulturowym (np. językowym, prawnym, organizacyjnym, co jest wszak warunkiem i normalną procedurą adaptacji uniwersalnego narzędzia typu etic,) zostały opracowane w wersjach specyficznych językowo.
Opracowaliśmy i przetestowaliśmy cztery różne bardzo konkretne formy implementacji uniwersalnej metodologii. Każdy z partnerów projektu Alphabetter koordynował wspólne prace nad jedną z implementacji. Dzięki takiemu rozwiązaniu każdy z partnerów stał się odpowiedzialny za kulturową adaptację wyników wspólnej pracy. Ze względu na językowo-kulturowy kontekst, w którym następował pilotaż każdej z adaptacji narzędzia, jeden z partnerów stawał się szczególnie odpowiedzialny za przebieg tego procesu. Jednak na każdym etapie i w przypadku każdego narzędzia prace przebiegały wspólnie i na zasadach wzajemnego uzupełniania swoich kompetencji. Narzędzia zostały zaprojektowane zgodnie z założeniami multimodalności, co wymagało ciągłego łączenia i koordynowania wiedzy eksperckiej z różnych obszarów. Poszczególni partnerzy, ze względu na swoje unikalne doświadczenie, na każdym etapie wnosili swoją unikalną wiedzę i doświadczenie związane ze specyfiką swojej dotychczasowej działalności:
- 1. WSB University - doświadczenie z zakresu zwiększania społecznej interakcyjności projektowanych narzędzi edukacyjnych oraz strategii adaptacji kulturowej materiałów edukacyjnych; w efekcie projektowane narzędzia zawierają procedury dopasowania do dynamiki interakcyjnej poszczególnych rodzajów środowisk społecznych;
- 2. University of California San Diego - wiedzę ekspercką dotyczącą projektowania i ewaluacji sprawdzonych narzędzi wspomagających osoby dotknięte problemem analfabetyzmu funkcjonalnego i wtórnego w środowiskach migrantów; przedstawiciele UCSD dostarczyli głównych idei, zasady rozwoju i ewaluacji narzędzi, a także zastosowanie polityki eqiuty w projektowaniu narzędzi edukacyjnych adresowanych do migrantów;
- 3. European Center of Entrepreneurship Competence & Excellence (Austria) - doświadczenie i wiedzę dotyczącą wykorzystania elementów graficznych w tworzeniu narzędzi zwiększających poziom literacji oraz metodykę pracy z rodzinami migrantów; udział partnera austriackiego został zmaterializowany np. w postaci opracowania procedur kształtowania wszelkich elementów graficznych zgodnie z zasadami adaptacji kulturowej do potrzeb grupy docelowej;
- 4. ENAIP VENETO IMPRESA SOCIALE (Italy) - doświadczenie i wiedzę ekspercką związaną z przygotowywaniem wdrożeniowych prezentacji multimedialnych i filmów tutorialowych dostosowanych do potrzeb migrantów oraz wiedzę o typowych problemach komunikacyjnych uchodźców; partner włoski opracował zasady wspomagania treningów adresowanych do osób zagrożonych analfabetyzmem funkcjonalnym materiałami audiowizualnymi;
- 5. MEPCO, s.r.o. (Czech Republic) - doświadczenie współpracy z instytucjami publicznymi i potrzebami klientów instytucjonalnych nie związanych bezpośrednio z sektorem edukacji; metodologia i wszystkie rozwiązania edukacyjne zaprojektowane przez konsorcjum Alphabetter zawierają procedury pozwalające adaptować je do kontekstu prawno-instytucjonalnego danego kraju.
Na podstawie analizy standardowych przypadków opracowywania narzędzi pedagogicznych przyjęto zasadę, zgodnie z którą narzędzia otrzymają formę konkretnych instrukcji preparacyjnych odwołujących się do uzgodnionych wspólnie założeń. Dzięki temu powstał innowacyjny rezultat o charakterze uniwersalnym możliwy do zastosowania przez podmioty z różnych krajów. Oczywiście ze względu na specyfikę kontekstu kulturowo-językowego, by odpowiadał potrzebom skonkretyzowanej grupy docelowej każdorazowo musi zostać dostosowany. Dokument opisuje procedury dostosowania oraz zawiera konkretne przykłady takiej adaptacji. Mają one służyć jako wzorcowe praktyki do stosowania proponowanych rozwiązań.
W trakcie wspólnych prac nad narzędziami konsorcjum postanowiło zmodyfikować i rozbudować pierwotny pomysł stworzenia materiałów graficznych w formie komiksu z określonym bohaterem (“Paragraph-man”), który ze względów kulturowych byłby mniej dopasowany do potrzeb osób należących do niektórych grup migrantów. Samo nazwanie go “Paragraph-man”, w kontekście decyzji o podjęciu prac nad narzędziem adresowanym do migrantów mogłoby zostać odebrane jako stygmatyzujące i sugerujące kryminalny charakter doświadczeń tych społeczności. Taka perspektywa była wynikiem wizyty edukacyjnej w San Diego, ale także szerokich konsultacji rozwiązania z eksperckimi organizacjami z Europy. Ostatecznie, kierując się względami uniwersalności nowego podejścia zdecydowaliśmy się na narzędzia o mniej kontrowersyjnym charakterze (narracyjno-interakcyjne rozwiązania multimodalne), a jednocześnie w sposób dowiedziony empirycznie odpowiadające potrzebom osób, do których adresujemy wypracowane materiały edukacyjne. Zmiana ukierunkowania prac nad opracowaniem narzędzia nie stanowiła porzucenia pierwotnie zakładanej koncepcji komiksu i - analogicznie - wypracowane narzędzia wpisują się w jej ramy. W końcu formuła komiksu jest bardzo szeroka, a jej otwartość na nowe i mniej oczywiste formy stanowi cechę konstytuującą gatunek. Wyznacznikami tej konwencji są: obrazkowy charakter, ikoniczność znaków, sekwencyjność, zastosowanie kadrów oraz ich semantyczne powiązanie; w te kryteria bez wątpliwości proponowane narzędzie wpisuje się doskonale. Jednocześnie narzędzia charakteryzują się cechami, które stanowią istotę zakładanej koncepcji, tj. edukacyjny charakter oraz interakcyjność. Jak wspomniano, komiks z istoty rzeczy jest gatunkiem otwartym, a o jego różnorodności stanowi nie tylko mnogość funkcji (m.in. komiks społeczny, terapeutyczny, edukacyjny, psychologiczny, diagnostyczny), ale również wielość wymiarów formalnych (np. karty komiksowe, komiksowe karty do gry i nauki, komiks interaktywny, komiks online, “pasek” (comic strips), szablon komiksowy, mem, infografika komiksowa, fotoksiążki, mural i graffiti etc).
Każde z zaproponowanych narzędzi zgodnie z podejściem odwołującym się do multimodalności nawiązuje do elementów graficznych lub wizualnych wspomagających komunikację i pozwalających na adaptację w nowym miejscu życia. Narzędzia są złożone ze zbioru grafik lub materiałów wizualnych, instrukcji i przykładów ich praktycznej adaptacji i wykorzystania. Każde z narzędzi może być w sposób bardzo prosty wykorzystane w pracy z dowolną grupą odbiorców po dopasowaniu do konkretnego celu, np. wyjaśnieniu, na czym polega współpraca rodziców dziecka ze szkołą, do której uczęszcza, w sposób dostosowany do lokalnych regulacji. Przewagą wykorzystania w projekcie elastycznych narzędzi graficznych jako otwartej formy komunikacji – w odniesieniu do komiksu w jego tradycyjnej (książkowej) jest fakt, iż jest to innowacyjne rozwiązanie, pozwalające na wygenerowanie przez użytkowników różnych narracji, składających się na opowieść typu komiks. Innowacyjność polega na elastycznym dopasowaniu ilości przekazywanych informacji do potrzeb osób korzystających z narzędzia.` W podręczniku opisaliśmy jakie są alternatywne sposoby pozyskiwania i dobierania najbardziej trafnych grafik) do swobodnego wykorzystania. Jak pokazuje dokonana ewaluacja materiały są oceniane jako atrakcyjne i użyteczne praktycznie. Materiały edukacyjne odnoszą się do ważnych procedur publicznych warunkujących adaptację społeczną, które wspomagane graficznie i wizualnie, są innowacyjną metodą rozwijania kompetencji literacji. W trakcie zorganizowanej przez konsorcjum konferencji końcowej z udziałem edukatorów – praktyków, zaprezentowane materiały edukacyjne spotkały się z uznaniem i szerokim zainteresowaniem.